مسمومیت های گوارشی

وقتی ماده سمی از راه دهان وارد بدن می شود با توجه به قدرت و نوع سم مصرف شده ، بعد از مدتی شروع به ایجاد علائم و نشانه هایی در شخص می کند که این علائم با توجه به نوع سم ،  نسبت سم مصرفی به جثه شخص و طول مدتی که سم خورده شده متغیر است. در محیط ما مواد بسیاری وجود دارند که می توانند موجب مسمومیت از راه گوارشی گردند ، این مواد به پنج دسته قابل تقسیم می باشند و عبارتند از :

الف) مسمومیت غذائی         ب) مواد شیمیایی سوزاننده        ج) داروها        د) مواد نفتی     ه ) گیاهان سمی

در هنگام مسمومیت با هر کدام از مواد ، علائم خاص آن ظاهر می شود که ما می توانیم تا حدودی نوع سم رااز روی علائم تشخیص دهیم. لازم به ذکر است که بیشترین موارد مسمومیت گوارشی بوسیله داروهای موجود در خانه و نیز مواد نفتی ایجاد می شود ، به همین علت باید در مورد نگهداری مواد مذکور دقت عمل بیشتری بعمل آورد.

 کمکهای اولیه :

اصول کلی این اقدامات بر اساس بازکردن راههای هوایی و برقرارنمودن تنفس ، گردش خون و رقیق کردن سم بدون تلف کردن وقت و رساندن مریض به مرکز پزشکی مجهز می باشد. البته چگونگی انجام این موارد در حالتهای مختلف فرق می کند . بعنوان مثال کمکهای اولیه برای شخصی که هوشیار است و با ما همکاری لازم را دارد با فرد غیر هوشیار فرق می کند و ما نمی توانیم همان اقدامی را که برای فرد هوشیار انجام می دهیم برای فرد غیر هوشیار نیز انجام دهیم . برای اختصار مطلب در اینجا  فقط  طریقه برخورد با مسموم هوشیار را ذکر می کنیم :

1- از باز بودن مجاری تنفسی ، برقراری تنفس و ضربان قلب اطمینان حاصل کنید .

2- بوسیله وادارکردن مسموم به خوردن مقداری آب یا شیر سم را رقیق کنید .

3- مریض را وادار به استفراغ کنید . البته توجه داشته باشید که این کار را در مواقع مسمومیت با نفت و مواد اسیدی و قلیایی انجام ندهید .

4- وضعیت بیمار باید بگونه ای باشد که از برگشت مواد استفراغ شده به داخل ریه ها جلوگیری کند .

مسمومیتهای تنفسی

گازهای سمی اساساً منواکسید کربن و گازهای جنگی و بخارهای ناشی از مایعات فرار (چون نفت، بنزین، مایعات سبک، سریشهای پلاستیکی، سقز و رنگها) می باشند که سالانه تلفات جانی زیادی دراثر مسمومیت را فراهم سازند بعنوان مثال :

1- منواکسید کربن و دی اکسید کربن ناشی از سوختن ذغال (در کرسی و بخاری) و یا اگزوز ماشینها .

2- گازهای آمونیاک و دی اکسید گوگرد و کلر مورد مصرف در یخ سازیها و تصفیه آب .

3- گازهای بیهوش کننده مثل اتر، کلرفرم، اکسید نیترو و غیره .

که هرکدام از این مواد با توجه به نوع و مقدار مصرف موجب ایجاد علائم خاصی می شوند . سوزش چشم و گلو از مشخصات بارز از این سمها است .

 کمکهای اولیه :

کمکهای اولیه که برای این مسمومیتها انجام می گیرد عبارتند از :

1-     دور کردن مسموم از منبع سم

2-     برقرای و کنترل تنفس

3-     شل کردن لباسهای شخص مسموم

4-     انتقال به مرکز درمانی

توجه : بدلیل خطر مسمومیت امدادگر، در صحنه آلوده به گازهای سمی حفاظت شخصی در جلوگیری ازمسمومیت تنفسی حائز اهمیت است .

مسمومیتهای تماسی

سمهای جذب شونده از طریق پوست معمولاً موجب تحریک یا آسیب محل جذب می شوند . هرچند دربعضی موارد ممکن است سم با آسیب کم یا بدون آسیب جذب پوست شود اما چنین مواردی نادراست .

برای تعیین نوع سم می توان از خود مسموم کمک گرفت و یا وسایل موجود در اطراف مسموم را جهت یافتن نوع سم بررسی کرد .

 در برخورد با چنین مسمومی، فرد رااز منشاء سم دور کرده و محل با استفاده ازآب شستشو داده شود سپس لباس های الوده فرد مصدوم را درآورده و پس از شستشوی دوباره مسموم به مرکز درمانی منتقل گردد .

 مسمومیتهای تزریقی  ( گزش و گاز گرفتگی )

شایع ترین و بیشترین نوع مسمومیت تزریقی، گزیدگی توسط حشرات و خزندگان می باشد . که موجب مسمومیتهای خفیف و شدید در افراد می شوند . بخصوص در کشور ما که با وضع جغرافیایی خاص خود و اختلاف جوی دارای جانوران سمی فراوان و گوناگونی است که شناسائی آنها برای پیشگیری و درمان ضروری است . انواع حیوانات مثل عنکبوتها - مارها – کرمها و حشرات مختلف می توانند موجب ترشح سم شوند که در بسیاری موارد چندان خطرناک نیستند . با وجود این در بعضی موارد ممکن است موجب عوارض خاصی شوند .

به دنبال گزش حیواناتی مثل زنبور ، عنکبوت، عقرب ، مار یا برخی از موجودات دریایی بسیار خطرناک و کشنده می باشد. علت مرگ ممکن است اثرات مستقیم ماده سمی بر روی بدن یا بروز حساسیتی شدید (آنافیلاکسی) باشد.

در برخی نیز علت مسمومیت می تواند ورود دارو یا سموم مختلف به بدن توسط اجسام از جمله سر سوزن باشد . ( مثل تزریق داروی اشتباه مقادیر بیش از حد و غیر مجاز دارو ، تزریق زیاد دارو های مخدر و غیره ) مسمومیت تزریقی به علت ورود سم به داخل بافت های بدن یا خون ، از خطرناک ترین انواع مسمومیت است و در بعضی مواد به سرعت باعث مرگ فرد می باشد .

 یک امدادگر در برخورد با فردی که مورد گزش حشره یا خزنده ای قرار گرفته است ابتدا باید برآوردی از وضعیت و علائم ایجاد شده در شخص مسموم نموده و میزان شدت و حدت آنرا حدس بزند تا بتواند اقداماتی را که برای مسموم لازم است انجام دهد .

راهنمای کلی جهت اجتناب از بندپایان سمی

1-       با عادات و صفات بندپایان سمی آشنا شوید .

2-       مزاحم حشرات یا آشیانه آنها نشوید .

3-       هنگام اطراق در صحرا , لباسهای مناسب و بسته بپوشید .

4-       لباس های رنگی و روشن , حشرات را جلب می کنند .

5-       از مصرف خوش بو کننده ها نظیر ادکلون , اَفترشیو و اسپری مو اجتناب نمایید .

6-       وقتی در صحرا هستید , از مواد دور کننده حشرات استفاده کنید .

7- تا شناسایی کاملی از حشره پیدا نکردید , هرگز آنرا لمس نکنید .

اثرات خونریزی در بدن

اثرات کلی از دست رفتن خون عبارتند از:

1- از دست رفتن گلبول های قرمز به کاهش اکسیژن رسانی به بافتها منجر می شود.

2- کاهش در حجم خون سبب کاهش فشار خون میشود.

3- سرعت پمپاژ قلب جهت جبران فشار خون کاهش یافته، افزایش می یابد.

4- کاهش در قدرت ضربان قلب.

      خونریزی های خفیف و آرام معمولا بی خطر بوده و علائم عمومی ایجاد نمی کنند.

عدم رسیدگی فوری در خونریزی های متوسط( که تا حدود 1 لیتر خون از دست

می رود)، منجر به بروز حالت شوک می شود.

     در خونریزی های شدید، امکان بروز مرگ در عرض چند دقیقه نیز وجود دارد.

دستگاه گردش خون :

دستگاه گردش خون از مهمترین سیستمهای بدن میباشد که از سه جزء اصلی زیر تشکیل شده است :

  1- قلب      2- رگها       3- خون

  وظیفه این دستگاه انتقال مواد غذائی واکسیژن به سلولهای بدن وهمچنین انتقال مواد دفعی ودی اکسید کربن سلولها به اندامهای دفعی می باشد

علائم ونشانه های خونریزی

به صورت واکنشی و برای جبران خون از دست رفته، خون کمتری به قسمتهای کم اهمیت تر مثل پوست، می رسد و به همین دلیل رنگ پریدگی پوست و مخاطها جزو علایم شایع خونریزی است. در مراحل اولیه و یا  خونریزی های خفیف به جز رنگ پریدگیهای مختصرپوست و افزایش تعداد ضربانقلب علایمی دیده نمیشود ولی با افزایش شدت خونریزی علایم زیر ظاهر میشود:

1-  تشنگی

2- ضعف،  بی حالی،بی قراری و پرخاشگری

3-تند شدن ضربان قلب و ضعیف شدن نبضهای محیطی

4-عرق سرد روی پیشانی

5-تنفس سریع و سطح

6-تهوع و استفراغ

7-افت فشار خون

8- خواب آلودگی

9-احساس سبکی سر، سرگیجه و سردی پوست

10-احساس سرما

11-  وجود علایم خاص خونریزی در ارتباط با بعضی از قسمت های بدن مثلا خونریزی جمجمه، درون قفسه سینه یا شکم و…         

12- مشاهده خروج خون از زخم در موارد خونریزی خارجی    

 ــ به خاطر کاهش رسیدن خون اکسیژن دار به مغز، فرد دجار خواب آلودگی، گیجی، سیاهی رفتن چشمها و یا اضطراب و بی قراری می شود.

انواع خونریزی:

با توجه به نوع عروق آسیب دیده، خونریزیها به سه دسته تقسیم می شوند:

       1) خونریزی سرخرگی: این نوع خونریزی به دلیل سرعت زیاد جریان خون به صورت جهنده و با فشار زیاد است.رنگ خون به دلیل محتوای اکسیژن بالا قرمز روشن است.

     این نوع خونریزی به آسانی مهار نمیشود. درموارد قطع عضو به دلیل ضربه ممکن است سرخرگ به طور کامل و شدید منقبض شده و خونریزی قطع گردد.

       2 ) خونریزی سیاهگی: سیاهرگها شامل خون تیره بوده و جریان خون در آن آرام است و در نتیجه این نوع خونریزی بدون جهت و فشار بوده و آسانتر از خونریزی سرخرگی مهار میشود. یک خطر جدی خونریزی سیاهرگی، ورود هوا (مکش هوا ) به درون خون و بروز مرگ ناگهانی است. این موضوع خصوصا در مورد خونریزی از سیاهرگهای بزرگ گردنی صادق است. گر چه خون از درون سیاهرگهای آسیب دیده بدون جهش خارج می شود و میتوان با فشار ملایم آنرا مهار کرد، ولی در موارد آسیب به سیاهرگهای بزرگ امکان وقوع خونریزی شدید و غیر قابل مهار وجود دارد.

      3 ) خونریزی مویرگی: خون موجود در مویرگ ها مخلوطی از خون سرخرگی و سیاهرگی است. خون معمولا از زخم نشت می کند و مقدار خون از دست رفته نیز کم است. معمولا فشار روی زخم برای مهار خونریزی کفایت می کند و در بسیاری مواقع حتی بدون درمان، روی زخم خودبه خود لخته می بندد و خونریزی مهار میشود. در این نوع خونریزی خطر عفونی شدن زخم بیشتر از خطر از دست رفتن خون مطرح است.

 

باتوجه به کانون خونریزی، خونریزیها به دو دسته تقسیم می شوند:

       1) خونریزی داخلی:در خونریزی داخلی،خون از درون عروق خارج شده، ولی داخل بدن باقی میماند.یعنی خون به درون حفرات بدن مثل شکم، قفسه سینه، جمجمه و … می ریزد. این نوع خونریزی را

 با چشم نمی توان دید و تشخیص آن مشکل است.

       2) خونریزی خارجی: در خونریزی خارجی، خون از بدن خارج شده و بیرون می ریزد و غالبا نتیجه ی بریدگی، جراحت جنگی و شکستگیهای باز استخوان ها ایجاد می شود.

علل خونریزی ها:

از علل خونریزی خارجی می توان آسیبهای ناشی از تصادفات، ضربه ها، بریدگی با آلات برنده و صدمات جنگی در اثر گلوله و ترکش و… را نام برد.

از علل خونریزی داخلی می توان آسیب و ضربه در اثر تصادفات، ضربه ها، وارد شدن گلوله به درون احشاء ، برخی بیماریهای خاص مثل خونریزی گوارشی و اختلالات انعقادی اکتسابی و ارثی را نام برد.

 اهداف کلی در خونریزی ها 

1ـ شناسایی وضعیت مصدوم و شدت از دست رفتن خون

2ـ مهار خونریزی

3ـ تمیز نگه داشتن زخم و پوشاندن آن با گاز استریل جهت به حداقل رساندن خونریزی و ممانعت از بروز عفونت

4ـ انتقال مناسب مصدوم به بیمارستان

 

کمکهای اولیه در خونریزی ها

 ــ در ارائه کمکهای اولیه سرعت عمل به خرج دهید اما خونسردی خود را حفظ کنید.                             

    تاخیرممکن است به قیمت از دست رفتن جان مصدوم تمام شود.ــ  علایم حیاتی را کنترل کنید

ــ مصدوم را به پشت بخوابانید و پاها را در وضعیت زانوخمیده بالا ببرید.

ـ خونریزی را کنترل کنید ?!?

ــ مصدوم را گرم نگه دارید

ــ مصدوم را در وضعیت استراحت قرار داده و اندام زخمی را بی حرکت کنید

ــ لباس مصدوم را شل کنید

ــ در صورت بروز شوک، پاهای مصدوم را بالا نگه دارید اما در صورت خونریزی سر و گردن نباید سر را نسبت به بقیه بدن پایین تر نگه داشت ، چون سبب خونریزی بیشتر می شود.

ــ در صورتی که خون لخته شده باشد، از کندن و تمیز کردن آن خودداری کنید؛ زیرااین کار سبب خونریزی مجدد میشود.

ــ هرگز اشیائی مانند چاقو، تکه های شیشه و… را از زخم خارج نکنید زیرا امکان تشدید آسیب و خونریزی بیشتر وجود دارد. در این شرایط، از یک دستمال و یا باند حلقه شده به نام تــامپون استفاده کنید. توجه داشته باشید که  تامپون باید

 کاملا اطراف جسم را بپوشاند طوری که وقتی خواستید روی آن باندپیچی کنید،

  به جسم فشار وارد نشود.   

ــ مصدوم را به مرکز درمانی انتقال دهید.

غرق شدگی

غرق شدگی یکی از علل مرگ ومیر بچه ها و نوجوانان است . عوامل زمینه ساز عبارتند از : بیماری صرع , عقب ماندگی ذهنی , نداشتن آشنایی کافی با قوائد شناگری , افزایش استفاده از قایق های روباز و تندرو به خصوص شنا در مناطق حفاظت نشده .

هیچگاه فکر نکنید که کسی که زیر آب مانده ( حتی برای چند دقیقه ) حتماً مرده است . بعضی از افراد بعد از حتی نیم ساعت که زیر آب ماندشان در اب سرد گذشته است , زنده مانده اند .این امر بع این علت امکان پذیر است که در آب سرد , روند سوخت وساز بدن کند شده و مغز می تواند با وجود فقدان اکسیژن برای مدت طولانی تری زنده بماند .

اقدامات اولیه :

در مواجهه با فرد غرق شده , باید ابتدا وی را به کمک وسائلی از قبیل حلقه نجات , تکه الوار یا طناب بلند از آب خارج کرد .باید این نکته را در نظر داشت که تنها زمانی فرد می تواند مستقیماً اقدام به نجات مصدوم کند که اولاً دوره آموزشی نجات غریق را گذرانده باشد , چرا که امکان غرق شدن یک ناجی فاقد صلاحیت , بسیار زیاد است .

وقتی که فرد غرق شده را از زیر آب بیرون می آورید , شروع به تنفس دهان به دهان نمایید و در همین حال سعی کنید که فرد غرق شده را به سمت ساحل یا خشکی ببرید .

باید بلافاصله پس از خروج مصدوم بیهوش از آب , ابتدا دهان وی را از گل و لای و شن پاک کرد . نباید وقت را برای خارج کردن آب از ریه ها و معده هدر داد . به وضعیت تنفسی و ضربان قلب دقت شود . در صورتی که مصدوم تنفس و ضربان قلب نداشت به سرعت عملیات احیای قلبی ریوی CPR را شروع می کنیم .

مجدداً تاکید می شود , نباید وقت را برای خارج کردن آب از ریه ها تلف کرد , چرا که با دادن تنفس مصنوعی قوی و مناسب تمام آب از ریه ها جذب بدن می شود . در اوایل , تنفس مصنوعی قدری مشکل است ولی با جذب آب به بدن , تنفس دادن راحت تر می شود . اگر طی عملیات احیا فرد مصدوم استفراغ کرد , فوراً او را به پهلو , وضعیت بهبودی ( ریکاوری ) برگردانده تا مواد مستفرغه وارد ریه ها نشود . گاه ممکن است طی تنفس مصنوعی مقداری هوا وارد معده شود که خطر استفراغ دارد . در چنین مواردی فرد مصدوم را به شکم خوابانیده و دست های خود را به صورت ضربدر به دور شکم حلقه نماید و مختصری بالا بکشد تا هوا و آب از معده اش خارج شود . باید توجه داشت این عمل تنها در مواردی که اشکال تنفسی وجود دارد انجام شود .

نکته :

در فردی که به داخل آب های کم عمق شیرجه رفته و با سر به زمین برخورد کرده است , خطر قطع نخاع گردنی و فلج اندام ها وجود دارد . در مواجهه با چنین مواردی هنگام جابجایی و عمل احیا , باید بسیار احتیاط نموده و سعی کرد تا کوچکترین حرکتی به سر و گردن وی وارد نشود . همچنین در صورت نیاز به عملیات احیای قلبی ریوی باید از مانور فشار به فک استفاده کرد تا از آسیب به نخاع و ستون فقرات جلوگیری شود .

نکته بسیار مهم

کلیه افراد غرق شده پس از نجات و اقدامات اولیه حتی اگر کاملاً هوشیار باشند , باید به سرعت به بیمارستان منتقل شوند , چرا که آب جذب شده می تواند عوارض خطرناک و کشنده ای برای فرد داشته باشد .

کمکهای اولیه در آسیب های دستگاه اسکلتی – عضلانی

کمکهای اولیه برای تمام آسیب های اسکلتی ( شکستگی , دررفتگی و پیچ خوردگی ) یکسان است و شامل مراحل زیر می باشد:

1- با حفظ خونسردی , صحنه حادثه را ارزیابی و درخواست کمک می کنید .

2- وضعیت تنفسی و هوشیاری مصدوم را کنترل کنید .

3- تمامی زخم های باز را با گاز استریل بپوشانید و خونریزی را کنترل کنید .

4- اگر آسیب یا علامت واضحی وجود ندارد , ولی مصدوم از درد شکایت دارد, همیشه مبنا را بر وجود شدیدترین آسیب اسکلتی یعنی شکستگی بگذارید و اقدامات لازم را انجام دهید .

5- از اقدام برا ی جا انداختن موارد شکستگی یا در رفتگی به شدت پرهیز کنید . به علاوه اگر سر استخوان شکسته از زخم بیرون زده است , سعی در فرو بردن آن به درون زخم نداشته باشید , بلکه آن را با روش مناسب , پانسمان و بانداژ کنید و سپس عضو صدمه دیده را با روش صحیح آتل بندی و بی حرکت کنید .

***********

در مواردی که شک به دررفتگی یا پیچ خوردگی نیز وجود دارد , باید درست مثل موارد شکستگی عمل کنید و اقدامات لازم جهت بی حرکت کردن عضو را انجام دهید . استفاده از کمپرس آب سرد از تورم بیشتر و درد می کاهد . به یا داشته باشید که در این موارد نیز آتل بندی و بی حرکت کردن عضو لازم است .

در کل بی حرکت کردن عضو آسیب دید هاصل مهم و اساسی در موارد شکستگی ها و دیگر آسیب های اسکلتی می باشد . برا یاین منظور از وسیله ای بنام آتل استفاده می شود .

شکستگی جمجمه , دنده ها , ستون فقرات , لگن و ران شکستگی های خطرناکی هستند که به مراقبت های ویژه نیاز داند .

شکستگی جمجمه می تواند با خونریزی داخل جمجمه ای یا ضربه مغزی همراه باشد . بنابراین باید سطح هوشیاری مصدوم , وضعیت تنفس و گردش خون , واکنش تقارن مردمک ها و حس و حرکت اندام ها را بررسی کرد و در صورت لزوم و کمک های اولیه مناسب را برا ی مصدوم انجام داد . در این موارد ثابت کردن سر و گردن را فراموش نکنید .

شکستگی دنده ها گاهی با آسیب به ریه , قلب , کبد یا طحال همراه است . به تنفس , نبض و فشارخون مصدوم توجه کنید و ه دنبال علائم خونریزی داخلی باشید .

شکستگی لگن و ران به علت مجاورت با رگ های خونی بزرگ همیشه با خطر خونریزی شدید داخلی و حتی مرگ مصدوم همراه هستند . همچنین خطر دیررس دیگر حرکت چربی در خون (آمبولی چربی) به دنبال این شکستگی ها ( به ویژه شکستگی استخوان ران ) و انسداد رگ های ریه است که معمولاً در عرض 24 تا 72 ساعت بعد از شکستگی روی می دهد و با سرفه , تنگی نفس , احساس بی قراری و اضطراب , تند شدن تنفس و نبض مصدوم و علائم شوک همراه است . آتل بندی و ثابت کردن سریع شکستگی ران بلافاصله پس از وقوع حادثه , احتمال بروز این عارضه ی خطرناک را تا حد زیادی کاهش می دهد .

لگن در برگیرنده اندام ها یادراری – تناسلی است و شکستن لگن خطر آسیب به این اندام ها را در بر دارد .

شکستگی مهره های ستون فقرات ( به ویژه مهره های گردنی ) از اهمیت بالایی برخوردار است و نیاز به مراقبتهای خاص دارد . بنابراین به علائم و نشانه های آسیب به ستون فقرات (مثل زخم , کبودی یا سایر علائم ضربه به سر , گردن و ستون فقرات , دردناک بودن ستون فقرات هنگام لمس , ضعف , فلج یا عدم توانایی در حرکت دادن اندام ها و از دست دادن حس یا مورمور شدن قسمتی از بدن در زیر ناحیه صدمه دیده ) توجه کنید و در صورت لزوم کمک های اولیه زیر را برای مصدوم انجام دهید :

1- مصدوم را در وضعیت ثابت نگه دارید و از هر گونه جابه جایی مصدوم به شدت پرهیز کنید .

2- به سطح هوشیاری , راه هوایی , تنفس و گردش خون مصدوم توجه کنید . تنفس این بیماران ممکن است به صورت شکمی باشد (بالا و پایین آمدن شکم با هر بار تنفس )

3- نبض , حس و حرکت اندام ها رابررسی کنید .

4- کمکهای اولیه را برای سایر عوارض و صدمات جدی مصدوم را انجام دهید .

5- جز برای انجام احیای قلبی –ریوی یا دور کردن مصدوم از محل ناامن و خطرناک , اقدام به جابجایی مصدوم نکنید .

6- با کمک تخته کمری کوتاه یا بلند , ستون مهره های مصدوم را ثابت کنید .

7-  تا رسیدن نیروهای امدادی به محل , از هرگونه جابه جایی مصدوم به شدت خودداری کنید و به ارزیابی مداوم و یادداشت علائم حیاتی وی ادامه دهید .