یک عمر سلامت،

با «خودمراقبتی»

هفته سلامت: 7-1 اردیبهشت 1393

شعار روزهای هفته سلامت:

دوشــــنبه 1 اردیبهشت: توانمندسازی نوجوانان و جوانان برای خودمراقبتی

سه­شـنبه 2 اردیبهشت: عموم مردم، نیازمند خودمراقبتی

چهارشنبه 3 اردیبهشت: خانواده، خاستگاه خودمراقبتی

پنج­شــنبه 4 اردیبهشت: رسانه ها، مروّجان خودمراقبتی

جمـــــــعه 5 اردیبهشت: نهادها و پایگاه های مردمی، کانون های خودمراقبتی

شنـــــــبه 6 اردیبهشت: تیم سلامت، مربیان خودمراقبتی

یک­شنـــبه 7 اردیبهشت: سیاستگذاران و مدیران اجرایی، حامیان خودمراقبتی

هموطنان گرامی در سراسر کشور می توانند تا پایان اسفندماه 1392 با پاسخگویی به سوالات در مسابقه شرکت نمایید. به 10 نفر از برندگان مسابقه به قید قرعه جوایزی اهدا خواهد شد.

برای شرکت در مسابقه اینجا را کلیک کنید

صاعقه و رعد وبرق

رعد و برق : حادته ای زیبا ولی خطرناک

در برخی از فصول سال (معمولاً اواخر زمستان و یا فصل بهار ) اتفاق می افتد و در اثر برخورد توده های باردار ابر با یکدیگر و آزادشدن مقادیر زیاد الکتریسیته ساکن موجود در این ابرها ایجاد می گردد . رعد وبرق تخلیه الکتریکی است که در اثر الکتریسیته ساکن بین دو ابر یا بین ابر و زمین ایجاد می شود .

رعایت نکات ایمنی در داخل ساختمان :

1-       وقتی رعد وبرق رخ می دهد , در منزل بمانید و بیرون نروید , مگر آنکه لازم باشد .

2-       به منظور جلوگیری از خطر آتش سوزی ناشی از صاعقه , یک برق گیر بر روی ساختمان های بلند نصب کنید .

3-       از درها و پنجره ها , بخاری های دیواری , شوفاژها و یا دیگر هادی های الکتریکی دور شوید .

4-       دو شاخه و وسایل برقی مانند تلویزیون و رادیو را از برق بیرون بکشید .

5-       دو شاخه تلفن را نیز بیرون بکشید و از کار کردن با تلفن خودداری کنید .

6-       چراغ برق را برای داشتن روشنایی مناسب روشن نگاه دارید . برخلاف عقیده ی عموم مردم این کار خطر برخورد صاعقه با منزل شما را افزایش نخواهد داد.

7-       پرده ها را بکشید و از ایستادن در نزدیکی پنجره ها خودداری کنید .

رعایت نکات ایمنی در خارج از ساختمان :

1- از ایستادن در مناطق مرتفع , روی ساختمان های بلند , تپه , کوه یا هر ناحیه ی مرتفع دیگر به شدت پرهیز کنید .

2- از تجهیزاتی که هادی جریان الکتریسیته هستند استفاده نکنید و در صورت وقوع رعد وبرق از آنها دوری کنید . مانند تراکتور , موتور سیکلت , دوچرخه , بیل های فلزی و ...

3- از درختان , سیم های برق( خصوصاً کابل های فشار قوی برق ) , لوله ها یا دیگر سازه های فلزی دوری کنید .

از حصارهای فلزی , خطوط برق و تلفن دور شوید .

4- از پناه گرفتن زیر درختان پرهیز کنید . ( زیرا به علت برخورد برق و حرارت حاصل از آن , امکان آتش سوزی وجود دارد , لذا باید از این کار خودداری کنید )

5- زیر سیم های برق هوایی , مخازن و شیشه ها پناه نگیرید , زیرا احتمال فروریختن و افتادن آنها وجود دارد .

6- در صورتی که داخل قایق یا در حال شنا کردن هستید , به سرعت از آب خارج شوید و بدن خود را خشک کنید .

7- در صورتی که در اتومبیل هستید , از درختانی که ممکن است روی آن بیفتد , دور شوید و سپس در جایی مناسب پارک کنید , و تا پایان خطر از وسیله نقلیه خود خارج نشوید . اما از دست زدن به قسمت های فلزی اتومبیل خودداری کنید .

8- اگر در جنگل هستید , به سرعت از آنجا خارج شوید یا در زیر درختان کوتاه پناه بگیرید .

با رعایت نکات ایمنی امکان برخورد صاعقه با شما بسیار کم است و هیچ جای نگرانی نخواهد بود .

نکته : بدنی که دچار صاعقه زدگی شده , حاوی الکتریسیته نیست و می توانید کمک های اولیه ی ضروری را برای وی انجام دهید . بنابراین از دست زدن به بدن افراد صاعقه زده هراس نداشته باشید .

کمکهای اولیه

بررسی علائم حیاتی مصدوم و در صورت نیاز عملیات احیای قلبی ریوی

مصدوم را به آرامش تشویق کنید .

مصدوم را سریعاً به بیمارستان منتقل کنید .

سرمازدگی

آسیب های ناشی از سرما

توانایی بدن در مقابله با سرما بسیار کمتر از توان آن برای مقابله با گرما است و در واقع روش اصلی برای گرم نگه داشتن بدن استفاده از لباس و پوشش مناسب است . علاوه بر این عواملی است مثل خستگی , تغذیه نامناسب , سابقه بیماری (مرض قند , بیماری قلبی - عروقی یا تنفسی , ...)  , مصرف داروهای خاص (مثل داروهای فشارخون , و از همه مهمتر مصرف الکل ) , نامناسب بودن لباس و پوشش فرد و عوامل مختلف دیگری نیز باعث مستعد شدن فرد به کاهش درجه ی حرارت بدن و آسیب های ناشی از آن خواهد بود .

عدم تحرک برای مدت طولانی (مثل سربازان داخل سنگر ) به علاوه ی سرد بودن هوا , رطوبت بالا , وزیدن باد و خیس بودن لباس ها نیز باعث مستعد شدن فرد و بروز سریع تر و شدیدتر آسیب های ناشی از سرما خواهد شد .

مهم : در موارد آسیب های ناشی از سرما نیز پیشگیری بر درمان مقدم است و با رعایت اصول مقابله با سرما حتی در بدترین شرایط آب وهوای نیز می توان از بروز آنها جلوگیری کرد .

نکته : رطوبت هوا به همراه وزش باد باعث از دست رفتن درجه ی حرارت بدن می گردد . به ویژه هرچه سرعت باد بیشتر باشد , کاهش درجه حرارت بدن سریع تر خواهد بود . وزش باد تند در یک آب و هوای سرد و مرطوب به سرعت باعث کاهش درجه حرارت بدن فرد خواهد شد .

کاهش عمومی درجه حرارت بدن (هیپوترمی یا افت دمای بدن )

در برخی شرایط مانند قرار گرفتن طولانی در معرض آب و هوای بسیارسرد و یا غوطه ور شدن در آب بسیار سرد , بدن توانایی تولید حرارت لازم برای مقابله با سرمای محیطی را ندارد و در نهایت دچار کاهش دمای عمومی بدن می گردد . به این حالت اصطلاحاً هیپوترمی گویند . در این حالت هیپوتالاموس مغز دچار بدکاری می شود و  بدن قادر به کنترل دمای قسمت مرکزی خود نیست و درجه حرارت حرارت مرکزی بدن از 37 درجه به  کمتر از 35 درجه سانتی گراد خواهد رسید . افراد سالخورده و ضعیف بخصوص اگر لاغر , خسته و گرسنه هم باشند مستعد هیپوترمی هستند.

علائم و نشانه ی این افراد عبارت است از :

1- ابتدا بدن آنها دچار لرز می شود .

2- پوست سرد وخشک می شود.

3- نبض کند می گردد.

4- تعداد تنفس بیمار کمتر از حالت طبیعی می شود .

5- درجه حرارت بدن به 35 درجه یا کمتر می رسد .

6- خواب آلودگی ظاهر می شود که ممکن است به کُما منجر شود .

7- ممکن است ایست قلبی رخ دهد .

سایر علائم عبارتند از :

پوست سرد :  یکی از علائمی که دلالت بر افت دمای بدن و بروز حالت هیپوترمی دارد .(به ویژه سرد بودن پوست شکم )

لرز : از واکنش های دفاعی بدن برای گرم کردن خود است و بدن بطور خودکار سعی می کند تا با افزایش کار عضلات حرارت بیشتری تولید کند و دمای قسمت مرکزی خود را ثابت نگه دارد . اما با پیشرفت آسیب و کاهش بیشتر دمای بدن , این واکنش دفاعی نیز مختل می شود .

 گیج و منگ شدن مصدوم و از دست دادن قدرت قضاوت وتصمیم گیری و از دست دادن هماهنگی حرکات و فعالیتهای بدنی  

(مهم : مصرف الکل باعث تشدید این حالت می گردد)

اشکال در تکلم و صحبت کردن  و همچنین سفتی و انقباض عضلانی  از دیگر علائم هیپوترمی می باشد .

کمک های اولیه

همانند سایر سوانح , ابتدا ارزیابی صحنه ی حادثه , دور کردن یا پرهیز از خطر و درخواست کمک را فراموش نکنید .

سپس ارزیابی اولیه مصدوم و انجام مراحل  ABC  (کنترل  راه هوایی , تنفس , ضربان قلب ) و دیگر کمکهای اولیه ی ضروری در صورت لزوم

انتقال مصدوم به مکان گرم و خشک  و ترجیحاً سربسته (مانند ساختمان , چادر , ماشین , ... )

خارج کردن لباس های مرطوب , خیس یا تنگ مصدوم و در صورت امکان پوشاندن لباس خشک به مصدوم و قرار دادن وی در داخل کیسه خواب یا انداختن چند پتوی گرم و خشک بر روی او

هیچگاه بدن مصدوم را با مالش گرم نکنید و او را نیز تشویق به انجام فعالیتهای بدنی و راه رفتن نکنید .

بدلیل کاهش درجه حرارت بدن و بروز اختلال در سیستم الکتریکی قلب , هر ضربه ی ناگهانی ممکن است منجر به بی نظمی های بسیار شدید و کشنده در ضربان قلب فرد گردد . بنابراین حتی برای خارج کردن لباس های مصدوم ابتدا آنها را قیچی و سپس از بدن مصدوم خارج کنید .

در صورتی که فرد هوشیار است و دچار تهوع و استفراغ شدید نیست  می توانید , نوشیدنی و غذای گرم به وی بدهید .

نکته :  برای کنترل نبض مصدوم مبتلا به هیپوترمی باید حدود 30 تا 45 ثانیه صبر کنید .

مهم : حتی در صورت فقدان هوشیاری و دیگر علائم حیاتی مثل تنفس و نبض نباید فرد را مرده قلمداد کرد . هر فرد دچار هیپوترمی باید حتماً به مراکز درمانی منتقل گردد و تحت درمانهای لازم از جمله گرم کردن بدن قرار گیرد .

نکته : مصرف نوشیدنی حاوی الکل و کافئین به هیچ وجه مجاز نیست . به ویژه الکل علاوه بر تسریع در از دست دادن نحرارت بدن , باعث کاهش حس لمس در پوست فرد و همچنین کاهش سطح هوشیاری و قدرت قضاوت وی خواهد شد .

 گرمازدگی

اختلالات ناشی از گرمازدگی به سه دسته تقسیم می شوند :

کرامپهای عضلانی ناشی از گرما , خستگی مفرط , هیپوترمی

کرامپهای عضلانی ناشی از گرما :

 این وضعیت شامل اسپاسم عضلات ارادی به دلیل تخلیه الکترولیتها بوده , معمولاً زمانی رخ میدهد که فرد در اثر قرارگرفتن در معرض گرما , دچار تعریق شدید شده , مقداری زیادی آب و نمک از دست بدهد , و سپس توسط نوشیدن آب , کمود مایعات خود را بدون در نظر گرفتن کمبود نمک جبران نماید (مانند بروز کرامپهای عضلانی در ورزشکاران )

مداخلات اورژانس شامل خنک نگهداشتن بیمار و خوراندن نمک و یا تزریق نرمال سالین به او میباشد .

خستگی مفرط ناشی از گرما :

این وضعیت معمولاً زمانی رخ میدهد که فرد در اثر قرار گرفتن در معرض گرما , مقادیر زیادی آب ونمک را از طریق تعریق شدید از دست بدهد . شکایات بیمار معمولاً شامل سردرد , تهوع , سرگیجه و اختلال در بینایی است .

مداخلات اورژانس در این وضعیت شامل قرار دادن بیمار در جای خنک و خوراندن آب و نمک به او می باشد . در  صورت وجود حالت تهوع و استفراغ , و یا بیهوش بودن بیمار تزریق وریدی نرمال سالین ضروری است .

هیپوترمی در گرمازدگی :

در موقعیتهای بسیار گرم , بخصوص در هوای مرطوب و بدون باد ( شرجی ) , ممکن است هیپوترمی ظاهر گردد. در چنین وضعیتی درجه حرارت بدن به بالای 40 درجه سانتیگراد رسیده , تنظیم حرارت مختل می شود . علائم شامل کانفیوژن ,   اغما و تشنج است . در هیپوترمی هیپوتالاموس دچار بدکاری می شود و چون بیمار عرق نمی کند(بدلیل شرایط محیطی), پوست گرم و خشک است . معمولاً کاهش آب و الکترولیتها شدید نیست .

اقدام به خنک کردن بیمار باید هر چه سریعتر صورت گیرد . مهمترین مسئله , کاهش سریع درجه حرارت بدن تا 35 درجه سانتیگراد است . شستشوی بدن توسط الکل , خواباندن بیمار در یخ , استفاده از پنکه یا کولر , غوطه ور کردن بیمار در آب سرد , و استفاده از پتوهای خنک کننده می تواند کمک کننده باشد . مطلقاً آسپرین جهت کاهش تب استفاده نکنید , زیرا نه تنها نمی تواند درجه حرارت را در این افراد تصحیح کند , بلکه دارای یک اثر منفی روی هموستاز بدن است که در این شرایط می تواند بسیار خطرناک باشد .

کنترل حرارت بدن باید از طریق رکتال صورت گیرد . زمانی که درجه حرارت به 39 درجه سانتیگراد رسید . عملیات خنک کننده باید متوقف گردد تا از عوارض احتمالی هیپوترمی جلوگیری به عمل آید . مانیتورینگ دقیق بیمار از نظر افزایش مجدد درجه حرارت لازم است .

از بروز لرز در بیمار ممانعت بعمل آورید , زیرا لرزیدن موجب افزایش درجه حرارت بدن می شود . در صورت بروز لرز حین خنک کردن بیمار , بلافاصله عامل خنک کننده را حذف نمایید .

 یخ زدگی

یخ زدگی در اغلب موارد بدنبال کاهش درجه حرارت محیط به کمتر از صفر درجه سانتی گراد (مثلاً در برف و بوران ) و معمولاً در نواحی انتهایی بدن مثل انگشتان دست و پا , لاله گوش و بینی که معمولاً پوشش مناسب نیز ندارند , اتفاق می افتد . اما در صورت تماس با سرما ممکن است در هرقسمتی از بدن ایجاد شود . یخ زدگی بر اساس شدت سرد بودن هوا و سرعت باد می تواند حتی در مدت زمان کوتاهی اتفاق بیافتد .  افزایش سرعت باد , اثری مشابه به کم شدن دمای هوا دارد . افراد مسن , خسته و گرسنه , مستعدترین افراد برای یخ زدگی می باشند .

علائم و نشانه ها :

احساس سرما در ناحیه ی مربوطه که سپس به احساس درد تبدیل می شود .

کرخت شدن یا بی حس شدن ناحیه ی مربوطه

احساس مورمور یا سوزن سوزن شدن در عضو درگیر

موضع درگیر ( در افراد دارای پوست روشن)  به  رنگ قرمز روشن یا صورتی و (در افراد دارای پوست تیره ) رنگ خاکستری  به خود می گیرد و در نهایت قسمت سرمازده رنگ خود را از دست داده و به رنگ سفید تغییر رنگ میدهد .

بروز تاول و ایجاد تورم

از دست دادن کامل حس , حتی در نواحی که قبلاً دردناک بوده اند .

تبدیل  پوست و اندام صدمه دیده به حالت چرمی شکل یا شبیه موم ( زرد یا سفید رنگ )

در نهایت عضو صدمه دیده سفت و سخت می شود و در لمس شبیه چوب یا گوشت یخ زده خواهد شد .

کمک های اولیه :

کمکهای اولیه یخ زدگی تقریباً همانند سرما زدگی می باشد , البته با رعایت نکات زیر :

در صورتی که عضو صدمه دیده باشد باید آن را بی حرکت کرد .( آتل بندی مناسب ).

از برخورد مجدد عضو صدمه دیده با سرما و باد جلوگیری کنید.

از انجام کارهای زیر باید به شدت پرهیز کنید .

مالیدن یا ماساژ دادن عضو صدمه دیده

مالیدن برف بر روی عضو صدمه دیده

پاره کردن تاول ها

گرم کردن عضو آسیب دیده , به ویژه با حرارت خشک مثل بخاری , شوفاژ , شعله آتش , گرفتن روی موتور خودرو و .... که البته باید توجه داشت که  حرارت به گونه ای نباشد که باعث صدمه به عضو یخ زده شود . بی حس شدن عضو آسیب دیده سبب می شود که مصدوم درد ناشی از حرارت را متوجه نشود , بنابراین توصیه می شود در صورت وجود آب گرم با درجه حرارت 40 تا 41 درجه سانتی گراد , عضو آسیب دیده را در آب گرم قرار دهید تا از عوارض احتمالی حرارت (مانند سوختگی , تاول ,... ) جلوگیری شود .

حرکت دادن عضو آسیب دیده , به ویژه راه رفتن روی پای آسیب دیده

مالیدن پماد , کرم یا مواد مختلف دیگر بر روی پای آسیب دیده

عوامل زیر باعث مستعدتر شدن فرد برای سرمازدگی و یخ زدگی خواهد شد :

مصرف دخانیات (سیگار ) یا مصرف نوشابه های الکلی و حاوی کافئین , تغذیه نامناسب , خستگی و نداشتن استراحت کافی , مصرف برخی داروها , مصرف الکل , کفش و لباس نامناسب , سن بالا و سابقه بیماری حاد یا مزمن نیز باعث مستعدتر شدن فرد برای ابتلا به سرمازدگی و یخ زدگی خواهد شد .

صرع

صرع از بیماریهای مغز و اعصاب می باشد که معمولاً بصورت تشنج و یا حواس پرتی است که در مدت زمان کوتاه اتفاق می افتد . بصورت ناگهانی و تقریباً بدون هیچ علامت آگاهی دهنده آغاز و چند دقیقه به طول می انجامد و مصدوم پس از آن , از حوادث بوقوع پیوسته چیزی بیاد نمی آورد .

مراحل حملات صرع :

مرحله اول

تمام عضلات فرد منقبض شده و مثل چوب خشک شده و در پی آن به زمین می خورد .

مرحله دوم

چند ثانیه بعد از مرحله اول دچار تشنج ها و تکانهای متعدد در تمام بدن می شود . در این مرحله کف از دهان بیمار خارج شده و ممکن است ادرار و مدفوع وی دچار بی اختیاری گردد .

مرحله سوم

پس از حدود یک دقیقه به حالت اغما می رود . در انتها فرد بهوش آمده و ممکن است به خواب طبیعی برود .

کمکهای اولیه :

اولین شیوه درمان به وسیله ابن سینا دانشمند برجسته ایرانی ارائه شد . بدین گونه که وی با کشیدن دایره ای به دور بیمار به اطرافیان بیمار می گفت که جن در بدن بیمار رفته است و اجنه او را می آزارند و هرکس وارد این دایره بشود مورد هجوم جن ها واقع می شود . ابن سینا با این شیوه تنها می خواسته تا از ورود مردم به حیطه خط رسم شده در اطراف بیمار جلوگیری کند تا اکسیژن کافی به بیمار رسیده و بیمار به وضع عادی  خود بر گردد . و حال اینکه امروزه نیز تنها کاری که از یک امدادگر بر می آید به شرح زیر می باشد :

1)      در حین حمله مریض را از نقاط خطرناک دور کنید و به آرامی شانه ها و سر  او را بگیرید تا دامنه حرکت وی کم شود و به سر وی آسیب نرسد .

2)      در اثر تکانهای شدید ممکن است مریض دچار ضربه مغزی شود و بهتر است زیر سر وی جسم نرمی مثل بالشت و غیره بگذارید .

3)      اگر دهان بیمار بسته بود سعی در باز کردن آن نکنید , ولی اگر دهان بیمار باز بود جسم نرمی مانند لاستیک یا دستمال را بین دندانهای بیمار قرار دهید تا از گازگرفتن احتمالی زبانش جلوگیری شود . در ضمن اینکار باید توجه داشته باشید که زبان مریض به عقب نیفتاده و راههای هوایی را مسدود نکند .

4)      بدلیل عدم اختلال در تنفس نیازی به تنفس مصنوعی نمی باشد .

5)      بعد از رفع حمله به بیمار استراحت داده و همچنین مایعات شیرین به او بخورانید

6)      در ضمن در صورتی که بیمار کنترل ادرار و مدفوع خود را از دست داد او را با چیزی بپوشانید تا پس از بهبودی , از اینکه دیگران وی را در آن وضع دیده اند ناراحت نشود .