اختلالات خواب گروهی از سندرم ها است که با علائمی چون اختلال در مقدار خواب، ‌کیفیت یا مدت خواب،‌ و یا رفتارهای فیزیولو‍ژیکی که با خواب در ارتباط است مشخص می شود. هفتاد نوع اختلال خواب وجود دارد. اختلال خواب باعث اختلالات شدید روحی می شود و در روابط اجتماعی،‌حرفه ای و عملکردی بیمار تاثیر می گذارد.

خواب یک رفتار اولیه برای انسان محسوب می شود،‌اما دانشمندان تاکنون نتوانسته اند تمام اثرات  آن را بر سلامت فرد شناسایی کنند. در طی سی سال اخیر محققین در مورد انواع خواب،‌الگوهای خواب و رابطه آن با تنفس،‌ضربان قلب،‌امواج مغزی و سایر عملکردهای بدنی به اطلاعات جالبی دست یافته اند.

خواب انسان 5 مرحله دارد که در 4 مرحله نخست،‌حرکات غیر سریع چشم همراه با موج مغز با الگوی واحد وجود دارد و تغییرات فیزیکی ایجاد می شود. در مرحله پنجم فرد خواب می بینید و در این مرحله حرکات چشم سریع است.

اختلالات خواب بر اساس علت آنها دسته بندی می شوند. اختلالات اولیه خواب از سایر اختلالات خوابی که علت آنها اختلالات ذهنی ،‌مصرف دارو،‌سوء مصرف مواد و یا وضعیت نیست،‌تشخیص داده می شود.

علل اختلالات خواب شامل سوء مصرف مواد و یا سایر اختلالات ذهنی و جسمی،‌افسردگی،‌اضطراب،‌ اختلالات روانی،‌بیماری های عصبی مزمن ،‌پارکینسون،‌هانگتینگتون،‌انسفالیت ویروسی،‌بیماری مغزی،‌هایپوتیروئیدیسم و هیپوتیروئیدیسم می باشد. از سوی دیگر مصرف بی رویه داروها،‌الکل و کافئین در الگوی خواب تداخل ایجاد می کند. داروهایی چون آنتی هیستامین ها،‌کورتیکواستروئید ها ،‌ داروهای ضد آسم و داروهایی که سیستم عصبی مرکزی را تحت تاثیر قرار می دهند،‌منجر به بروز اختلالات خواب می شوند. در بعضی موارد با تغییر فصول به خصوص در فصول پاییز و زمستان،‌اختلالات خواب شیوع می یابد.

اختلالاتی چون راه رفتن در خواب،‌ کابوس در شب و یا سندروم آپنه در خواب ( مکثهای 10 تا 60 ثانیه ای در بین خرخرهای فرد که در واقع نشانگر قطع تنفس است.) در بچه ها مشاهده می شود.

علائمی چون بی خوابی و خواب آلودگی در طول روز،‌عدم توانایی در به خواب رفتن‌، بیدار شدن در طول شب و عدم توانایی در به خواب رفتن مجدد پس از این بیدار شدن ها در این بیماران مشاهده می شود. درمان این اختلالات به علل ایجاد کننده آن ها بستگی دارد. به عنوان مثال اگر افسردگی منجر به اختلالات خواب شود،‌داروهای ضد افسردگی این اختلال را نیز برطرف می کند.

در صورت ابتلا به این اختلالات حتما به پزشک مراجعه نمایید. روان درمانی برای بیمارانی که علاوه بر اختلالات خواب به سایر اختلالات روانی نیز مبتلا هستند پیشنهاد می شود.

"بهداشت خواب " یا آموزش خواب، متدهایی را برای افزایش خواب به بیماران آموزش می دهد که شامل موارد ذیل است :

1         تا زمانی که کاملا خواب آلود نشده اید به تخت خواب نروید.

2         از کار،‌مطالعه و تماشای تلویزیون در اتاق خواب خودداری کنید.

3         هر صبح در ساعت مشخص از خواب بیدار شوید.

4         از مصرف سیگار و مایعات حاوی کافئین خودداری کنید.

5         تمرینات بدنی و نرمش را هر روز در صبح زود انجام دهید. زیرا با خستگی فیزیکی و جسمی، شروع خواب خوبی خواهید داشت.

6         مصرف مایعات را پس از شام کم نمایید.

7         روش های آرام سازی و تفکر را بیاموزید.

8         قبل از خواب به موسیقی های ملایم گوش فرا دهید، مطالعه نمایید، دوش با آب گرم بگیرید و یا یوگا تمرین کنید.

9         محیط خواب خود را از لحاظ نور،‌صدا و دما کنترل نمایید.

10     مکان خواب شما باید در جایی باشد که شما در آنجا احساس آرامش کنید. بنابراین یک اتاق ساکت و‌تاریک برای خود فراهم نمایید.

11     اگر در عرض 15 تا 20 دقیقه پس از رفتن به تختخواب،‌به خواب نرفته و بیدار ماندید از رختخواب خارج شده و یک فعالیت سبک و آرام بخش انجام دهید و پس از اینکه احساس خواب آلودگی کردید به رختخواب باز گردید.

12     از خوابیدن در طول روز خودداری نمایید.

13     افرادی که از خرخر و آپنه خواب رنج می برند،‌بهتر است وزن خود را کاهش دهند. از خوابیدن به پشت خودداری نموده و در زمان خوابیدن سر خود را بالاتر از سطح بدن قرار دهند.

تغییر روش زندگی

بیماران مبتلا به اختلالات خواب به ترک سیگار،‌الکل و یا سوء مصرف داروها ،‌کاهش وزن برای بهبود وضعیت راه هوایی فوقانی تشویق می شوند. بهتر است تماشای فیلم و تلویزیون در کودکانی که در نیمه شب دچار کابوس می شوند کاهش یابد.

افرادی که از اختلالات خواب رنج می برند و همچنین به اضطراب و یا استرس های روانی مبتلا هستند باید تحت درمان متناوب قرار بگیرند. تمرینات آرام سازی،‌حرکات تنفسی و یوگا می تواند سیکل بدخوابی را بهبود بخشد. یوگا به افراد کمک می کند تا کشش عضلات راحت شود. تمرینات تنفسی و آرام سازی بدخوابی را از فرد دور می سازد.

حذف غذاهای محرک مانند قهوه،‌کولا و شکلات و عدم مصرف غذا در آخر شب درمان اختلالات خواب را میسر می سازد.