سرمازدگی

آسیب های ناشی از سرما

توانایی بدن در مقابله با سرما بسیار کمتر از توان آن برای مقابله با گرما است و در واقع روش اصلی برای گرم نگه داشتن بدن استفاده از لباس و پوشش مناسب است . علاوه بر این عواملی است مثل خستگی , تغذیه نامناسب , سابقه بیماری (مرض قند , بیماری قلبی - عروقی یا تنفسی , ...)  , مصرف داروهای خاص (مثل داروهای فشارخون , و از همه مهمتر مصرف الکل ) , نامناسب بودن لباس و پوشش فرد و عوامل مختلف دیگری نیز باعث مستعد شدن فرد به کاهش درجه ی حرارت بدن و آسیب های ناشی از آن خواهد بود .

عدم تحرک برای مدت طولانی (مثل سربازان داخل سنگر ) به علاوه ی سرد بودن هوا , رطوبت بالا , وزیدن باد و خیس بودن لباس ها نیز باعث مستعد شدن فرد و بروز سریع تر و شدیدتر آسیب های ناشی از سرما خواهد شد .

مهم : در موارد آسیب های ناشی از سرما نیز پیشگیری بر درمان مقدم است و با رعایت اصول مقابله با سرما حتی در بدترین شرایط آب وهوای نیز می توان از بروز آنها جلوگیری کرد .

نکته : رطوبت هوا به همراه وزش باد باعث از دست رفتن درجه ی حرارت بدن می گردد . به ویژه هرچه سرعت باد بیشتر باشد , کاهش درجه حرارت بدن سریع تر خواهد بود . وزش باد تند در یک آب و هوای سرد و مرطوب به سرعت باعث کاهش درجه حرارت بدن فرد خواهد شد .

کاهش عمومی درجه حرارت بدن (هیپوترمی یا افت دمای بدن )

در برخی شرایط مانند قرار گرفتن طولانی در معرض آب و هوای بسیارسرد و یا غوطه ور شدن در آب بسیار سرد , بدن توانایی تولید حرارت لازم برای مقابله با سرمای محیطی را ندارد و در نهایت دچار کاهش دمای عمومی بدن می گردد . به این حالت اصطلاحاً هیپوترمی گویند . در این حالت هیپوتالاموس مغز دچار بدکاری می شود و  بدن قادر به کنترل دمای قسمت مرکزی خود نیست و درجه حرارت حرارت مرکزی بدن از 37 درجه به  کمتر از 35 درجه سانتی گراد خواهد رسید . افراد سالخورده و ضعیف بخصوص اگر لاغر , خسته و گرسنه هم باشند مستعد هیپوترمی هستند.

علائم و نشانه ی این افراد عبارت است از :

1- ابتدا بدن آنها دچار لرز می شود .

2- پوست سرد وخشک می شود.

3- نبض کند می گردد.

4- تعداد تنفس بیمار کمتر از حالت طبیعی می شود .

5- درجه حرارت بدن به 35 درجه یا کمتر می رسد .

6- خواب آلودگی ظاهر می شود که ممکن است به کُما منجر شود .

7- ممکن است ایست قلبی رخ دهد .

سایر علائم عبارتند از :

پوست سرد :  یکی از علائمی که دلالت بر افت دمای بدن و بروز حالت هیپوترمی دارد .(به ویژه سرد بودن پوست شکم )

لرز : از واکنش های دفاعی بدن برای گرم کردن خود است و بدن بطور خودکار سعی می کند تا با افزایش کار عضلات حرارت بیشتری تولید کند و دمای قسمت مرکزی خود را ثابت نگه دارد . اما با پیشرفت آسیب و کاهش بیشتر دمای بدن , این واکنش دفاعی نیز مختل می شود .

 گیج و منگ شدن مصدوم و از دست دادن قدرت قضاوت وتصمیم گیری و از دست دادن هماهنگی حرکات و فعالیتهای بدنی  

(مهم : مصرف الکل باعث تشدید این حالت می گردد)

اشکال در تکلم و صحبت کردن  و همچنین سفتی و انقباض عضلانی  از دیگر علائم هیپوترمی می باشد .

کمک های اولیه

همانند سایر سوانح , ابتدا ارزیابی صحنه ی حادثه , دور کردن یا پرهیز از خطر و درخواست کمک را فراموش نکنید .

سپس ارزیابی اولیه مصدوم و انجام مراحل  ABC  (کنترل  راه هوایی , تنفس , ضربان قلب ) و دیگر کمکهای اولیه ی ضروری در صورت لزوم

انتقال مصدوم به مکان گرم و خشک  و ترجیحاً سربسته (مانند ساختمان , چادر , ماشین , ... )

خارج کردن لباس های مرطوب , خیس یا تنگ مصدوم و در صورت امکان پوشاندن لباس خشک به مصدوم و قرار دادن وی در داخل کیسه خواب یا انداختن چند پتوی گرم و خشک بر روی او

هیچگاه بدن مصدوم را با مالش گرم نکنید و او را نیز تشویق به انجام فعالیتهای بدنی و راه رفتن نکنید .

بدلیل کاهش درجه حرارت بدن و بروز اختلال در سیستم الکتریکی قلب , هر ضربه ی ناگهانی ممکن است منجر به بی نظمی های بسیار شدید و کشنده در ضربان قلب فرد گردد . بنابراین حتی برای خارج کردن لباس های مصدوم ابتدا آنها را قیچی و سپس از بدن مصدوم خارج کنید .

در صورتی که فرد هوشیار است و دچار تهوع و استفراغ شدید نیست  می توانید , نوشیدنی و غذای گرم به وی بدهید .

نکته :  برای کنترل نبض مصدوم مبتلا به هیپوترمی باید حدود 30 تا 45 ثانیه صبر کنید .

مهم : حتی در صورت فقدان هوشیاری و دیگر علائم حیاتی مثل تنفس و نبض نباید فرد را مرده قلمداد کرد . هر فرد دچار هیپوترمی باید حتماً به مراکز درمانی منتقل گردد و تحت درمانهای لازم از جمله گرم کردن بدن قرار گیرد .

نکته : مصرف نوشیدنی حاوی الکل و کافئین به هیچ وجه مجاز نیست . به ویژه الکل علاوه بر تسریع در از دست دادن نحرارت بدن , باعث کاهش حس لمس در پوست فرد و همچنین کاهش سطح هوشیاری و قدرت قضاوت وی خواهد شد .

 گرمازدگی

اختلالات ناشی از گرمازدگی به سه دسته تقسیم می شوند :

کرامپهای عضلانی ناشی از گرما , خستگی مفرط , هیپوترمی

کرامپهای عضلانی ناشی از گرما :

 این وضعیت شامل اسپاسم عضلات ارادی به دلیل تخلیه الکترولیتها بوده , معمولاً زمانی رخ میدهد که فرد در اثر قرارگرفتن در معرض گرما , دچار تعریق شدید شده , مقداری زیادی آب و نمک از دست بدهد , و سپس توسط نوشیدن آب , کمود مایعات خود را بدون در نظر گرفتن کمبود نمک جبران نماید (مانند بروز کرامپهای عضلانی در ورزشکاران )

مداخلات اورژانس شامل خنک نگهداشتن بیمار و خوراندن نمک و یا تزریق نرمال سالین به او میباشد .

خستگی مفرط ناشی از گرما :

این وضعیت معمولاً زمانی رخ میدهد که فرد در اثر قرار گرفتن در معرض گرما , مقادیر زیادی آب ونمک را از طریق تعریق شدید از دست بدهد . شکایات بیمار معمولاً شامل سردرد , تهوع , سرگیجه و اختلال در بینایی است .

مداخلات اورژانس در این وضعیت شامل قرار دادن بیمار در جای خنک و خوراندن آب و نمک به او می باشد . در  صورت وجود حالت تهوع و استفراغ , و یا بیهوش بودن بیمار تزریق وریدی نرمال سالین ضروری است .

هیپوترمی در گرمازدگی :

در موقعیتهای بسیار گرم , بخصوص در هوای مرطوب و بدون باد ( شرجی ) , ممکن است هیپوترمی ظاهر گردد. در چنین وضعیتی درجه حرارت بدن به بالای 40 درجه سانتیگراد رسیده , تنظیم حرارت مختل می شود . علائم شامل کانفیوژن ,   اغما و تشنج است . در هیپوترمی هیپوتالاموس دچار بدکاری می شود و چون بیمار عرق نمی کند(بدلیل شرایط محیطی), پوست گرم و خشک است . معمولاً کاهش آب و الکترولیتها شدید نیست .

اقدام به خنک کردن بیمار باید هر چه سریعتر صورت گیرد . مهمترین مسئله , کاهش سریع درجه حرارت بدن تا 35 درجه سانتیگراد است . شستشوی بدن توسط الکل , خواباندن بیمار در یخ , استفاده از پنکه یا کولر , غوطه ور کردن بیمار در آب سرد , و استفاده از پتوهای خنک کننده می تواند کمک کننده باشد . مطلقاً آسپرین جهت کاهش تب استفاده نکنید , زیرا نه تنها نمی تواند درجه حرارت را در این افراد تصحیح کند , بلکه دارای یک اثر منفی روی هموستاز بدن است که در این شرایط می تواند بسیار خطرناک باشد .

کنترل حرارت بدن باید از طریق رکتال صورت گیرد . زمانی که درجه حرارت به 39 درجه سانتیگراد رسید . عملیات خنک کننده باید متوقف گردد تا از عوارض احتمالی هیپوترمی جلوگیری به عمل آید . مانیتورینگ دقیق بیمار از نظر افزایش مجدد درجه حرارت لازم است .

از بروز لرز در بیمار ممانعت بعمل آورید , زیرا لرزیدن موجب افزایش درجه حرارت بدن می شود . در صورت بروز لرز حین خنک کردن بیمار , بلافاصله عامل خنک کننده را حذف نمایید .

 یخ زدگی

یخ زدگی در اغلب موارد بدنبال کاهش درجه حرارت محیط به کمتر از صفر درجه سانتی گراد (مثلاً در برف و بوران ) و معمولاً در نواحی انتهایی بدن مثل انگشتان دست و پا , لاله گوش و بینی که معمولاً پوشش مناسب نیز ندارند , اتفاق می افتد . اما در صورت تماس با سرما ممکن است در هرقسمتی از بدن ایجاد شود . یخ زدگی بر اساس شدت سرد بودن هوا و سرعت باد می تواند حتی در مدت زمان کوتاهی اتفاق بیافتد .  افزایش سرعت باد , اثری مشابه به کم شدن دمای هوا دارد . افراد مسن , خسته و گرسنه , مستعدترین افراد برای یخ زدگی می باشند .

علائم و نشانه ها :

احساس سرما در ناحیه ی مربوطه که سپس به احساس درد تبدیل می شود .

کرخت شدن یا بی حس شدن ناحیه ی مربوطه

احساس مورمور یا سوزن سوزن شدن در عضو درگیر

موضع درگیر ( در افراد دارای پوست روشن)  به  رنگ قرمز روشن یا صورتی و (در افراد دارای پوست تیره ) رنگ خاکستری  به خود می گیرد و در نهایت قسمت سرمازده رنگ خود را از دست داده و به رنگ سفید تغییر رنگ میدهد .

بروز تاول و ایجاد تورم

از دست دادن کامل حس , حتی در نواحی که قبلاً دردناک بوده اند .

تبدیل  پوست و اندام صدمه دیده به حالت چرمی شکل یا شبیه موم ( زرد یا سفید رنگ )

در نهایت عضو صدمه دیده سفت و سخت می شود و در لمس شبیه چوب یا گوشت یخ زده خواهد شد .

کمک های اولیه :

کمکهای اولیه یخ زدگی تقریباً همانند سرما زدگی می باشد , البته با رعایت نکات زیر :

در صورتی که عضو صدمه دیده باشد باید آن را بی حرکت کرد .( آتل بندی مناسب ).

از برخورد مجدد عضو صدمه دیده با سرما و باد جلوگیری کنید.

از انجام کارهای زیر باید به شدت پرهیز کنید .

مالیدن یا ماساژ دادن عضو صدمه دیده

مالیدن برف بر روی عضو صدمه دیده

پاره کردن تاول ها

گرم کردن عضو آسیب دیده , به ویژه با حرارت خشک مثل بخاری , شوفاژ , شعله آتش , گرفتن روی موتور خودرو و .... که البته باید توجه داشت که  حرارت به گونه ای نباشد که باعث صدمه به عضو یخ زده شود . بی حس شدن عضو آسیب دیده سبب می شود که مصدوم درد ناشی از حرارت را متوجه نشود , بنابراین توصیه می شود در صورت وجود آب گرم با درجه حرارت 40 تا 41 درجه سانتی گراد , عضو آسیب دیده را در آب گرم قرار دهید تا از عوارض احتمالی حرارت (مانند سوختگی , تاول ,... ) جلوگیری شود .

حرکت دادن عضو آسیب دیده , به ویژه راه رفتن روی پای آسیب دیده

مالیدن پماد , کرم یا مواد مختلف دیگر بر روی پای آسیب دیده

عوامل زیر باعث مستعدتر شدن فرد برای سرمازدگی و یخ زدگی خواهد شد :

مصرف دخانیات (سیگار ) یا مصرف نوشابه های الکلی و حاوی کافئین , تغذیه نامناسب , خستگی و نداشتن استراحت کافی , مصرف برخی داروها , مصرف الکل , کفش و لباس نامناسب , سن بالا و سابقه بیماری حاد یا مزمن نیز باعث مستعدتر شدن فرد برای ابتلا به سرمازدگی و یخ زدگی خواهد شد .