گزش حشرات :

      حشرات در گزش بدن انسان چون معمولاً علائم حادی را ایجاد نمی کنند و فقط موجب قرمزی، خارش، سوزش و تورم محل گزش، به طور جزئی می گردد، لذا اقدامات ما فقط منحصربه درآوردن نیش حشره (اگر در محل گزش مانده باشد) و گذاشتن یک کیسه یخ روی محل گزش محدود می گردد تا از درد و التهاب آن کاسته شود . در صورت شدید بودن علائم فرد را هرچه سریعتر باید به پزشک یا مرکز درمانی مجهز رساند . البته لازم به تذکراست که در مورد حشرات خطرناک مثل رتیل وعقرب باید همچون مارگزیدگی که توضیح آن در پی می آید برخورد کرد .  

زنبور گزیدگی

بسیار شایع است ولی معمولاً خطرناک نمی باشد . اما در صورت متعدد بودن تعداد نیش ها یا بروز حساسیت های شدید ( آنا فیلاکسی ) می تواند کشنده باشد . سابقه گزش در افراد حساس یک نکته منفی است و خطر بروز حساسیت های شدید ( آنا فیلاکسی ) را افزایش می دهد . همچنین گزیدگی در ناحیه سر و صورت نیز خطرناک است و می تواند باعث ایجاد تورم در این نواحی و انسداد راه های هوایی گردد .

علایم و نشانه ها

-          مشاهده ی سوراخ محل نیش و گاهی خود نیش در محل گزش

-          وجود درد ، سوزش ، قرمزی یا تورم در محل گزش

-          بروز علایم مسمومیت مثل کاهش فشار خون ، کهیر ، ...

کمک های اولیه

-          ارزیابی صحنه حادثه ، دور کردن یا پرهیز از خطر و درخواست کمک در صورت لزوم

-          ارزیابی اولیه مصدوم ، انجام مراحل ABC و دیگر کمک های اولیه ضروری در صورت لزوم

-          در صورت وجود نیش در محل گزش آن را به آرامی خارج کنید . برای این کار از موچین ، پنس ، منقاش یا وسایل مشابه استفاده کنید زیرا فشار اعمال شده در حین کار می تواند باعث خروج باقیمانده سم از نیش و ورود آن به بدن بیمار گردد .

-          محل گزش را با آب سرد و صابون بشویید .

-          زیور آلات ، ساعت ، لباس های تنگ و ... از اندام مبتلا خارج کنید .

-          کمپرس آب سرد باعث کاهش درد ، تورم و قرمزی محل گزش می گردد .

-          گذاشتن خمیر درست شده از جوش شیرین و آب نیز می تواند باعث کاهش درد در محل گزش گردد. در صورت مشاهده علایمی که دلالت بر شدید بودن و اکنش های حساسیتی دارند ، مثل کهیر منتشر بدن ، نفس تنگی ، کاهش فشار خون , خس خس سینه ، کبودی لب ها (سیانوز ) و ... باید مصدوم را هرچه سریع تر به نزدیک ترین مرکز درمانی منتقل کنید .

رطیل ها

بعضی از سموم رطیلها مانند سم رطیل بیوه سیاه , روی انتقال عصبی – عضلانی اثر می کنند . در حالیکه برخی دیگر فقط منجر به نکروز نسجی می شوند .

سم رطیل بیوه سیاه , باعث افزایش آزاد شدن استیل کولین در محل تماس عصبی عضلانی می شود . این رطیل به رنگ سیاه زغالی براق با شکم قرمز ( به شکل ساعت شنی ) , به طول 1 تا 5 سانتی متر است .

تظاهرات بالینی شامل درد بی حس کننده و مبهم در اندام گرفتار , سفتی عضلات اندام آسیب دیده , سردرد , سرگیجه , خیزپلک , التهاب ملتحمه , بثورات و خارش جلدی , تهوع و استفراغ , تعریق و جاری شدن بزاق , ضعف و در موارد شدید , افت فشار خون و تغییرات الکتروکاردیوگرام مشابه مسمومیت با دیگوکسین است . جهت درمان و رفع سفتی عضلات , باید از 10 تا 20 میلی متر محلول گلوکونات کلسیم 10 % استفاده نمود .

مارگزیدگی :

       مارگزیدگی از مواردی است که خیلی باید در مورد آن هوشیارانه و با دقت عمل کرد چرا که هر گونه غفلت ممکن است منجر به عوارض خطرناکی برای فرد مسموم شود . مارها انواع گوناگونی دارند که از این بین تنها تعداد معدودی سمی و خطرناک هستند . به یاد داشته باشید که حتی مارهای سمی نیز تنها برای دفاع از خود یا به قصد شکار از نیش و سم خود استفاده می کنند .

مارهای سمی به گروه بزرگ تقسیم می شوند :

   1- خانواده ی مارهای مرجانی شامل مار مرجانی , کبری , ماهبا و غیره

   2- خانواده ی افعی ها از جمله افعی , مارزنگی و غیره

نکته : هرگونه مارگزیدگی را باید سمی تلقی کرد مگر خلاف آن ثابت شود .

بنابراین لازم است مصدوم را حتماً و در اسرع وقت به مراکز درمانی منتقل کنیم تا تحت مراقبت های لازم قرار گیرد .

همانطور که میدانید کلیه مارها سمی نبوده ودر واقع به دو دسته سمی و غیر سمی تقسیم می شوند . مارهای سمی خود از نظر میزان سمی بودن یکسان نبوده و با هم فرق دارند . همچنین از نظر شکل ظاهر نیز مارهای سمی و غیر سمی تفاوتهای آشکاری دارند که برخی از آنها در جدول آورده شده اند .

مارهای سمی و غیر سمی تفاوتهایی دارند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد :

   1- مردمک چشم مارهای سمی به صورت بیضی ( خطی ) و شبیه مردمک چشم گربه است . ولی مردمک چشم مارهای غیر سمی گرد و مدور است . نکته : مار مرجانی که از خطرناک ترین مارهای سمی است مردمک مدور دارد .

   2- سرمارهای سمی مثلثی شکل است و با بدن ما زاویه دارد , ولی سر مارهای غیر سمی به صورت نیمه بیضی است و در واقع بدن مارهای غیر سمی شبیه کرم خاکی است . نکته : سر مارمرجانی مثلثی نبوده ولی این مار از انواع سمی است .

   3- مارهای سمی برای نیش زدن از دو دندان نیش استفاده می کنند و محل گزش معمولاً با یک یا دو سوراخ ( یا زخم ) مشخص می شود . اما در مارهای غیر سمی دندان ها متعدد هستند و در دو ردیف هلالی قرار می گیرند .

   4- حلقه های دْم مارها در انواع سمی منفرد است , ولی در مارهای غیر سمی به صورت یک ردیف دوتایی در کنار هم دیده می شود .

    5- در پایین چشم مارهای سمی , یک حفره ی کوچک وجود دارد که درمارهای غیر سمی دیده نمی شود .

 علی رغم وجود این تفاوتها تشخیص گزش سمی از غیر سمی به سرعت و آسانی ممکن نیست و همان طور که گفته شد هر مارگزیدگی را باید خطرناک تلقی کرد , مگر خلاف آن ثابت شود .

علائم و نشانه ها و بررسی بیمار :

•  مشاهده مار

• مشاهده ی سوراخ یا زخم در محل نیش زدگی .

•  درد در محل گزیدگی , درد و سوزش شدید است .

• تورم , با گذشت زمان , تورم به سمت قسمت مرکزی اندام و به طرف تنه ی فرد پیشرفت می کند .

• قرمزی پوست و بروز تاول

• قرمزی و تورم عروق لنفاوی در عضو گزیده شده و پیشرفت این قرمزی و تورم به سمت قسمت های مرکزی بدن . لبه های این ناحیه بسیار دردناک و نسبت به لمس حساس می باشند .

• تهوع , استفراغ , سرگیجه و احساس ضعف

• کاهش فشار خون

• تب , لرز و تعریق

• سوزن سوزن یا کرخت شدن نوک انگشتان و اطراف لب و دهان

• خونریزی از بینی , وجود خون در ادرار یا مدفوع

• تند شدن تنفس یا تنگی نفس

• افزایش نبض

• مشکل بینایی

         هنگامی که کسی توسط مارسمی مورد گزش قرار می گیرد، علائمی در او ظاهر می شود که بسته به نوع سم و میزان ورود آن به بدن به دو گروه خفیف و شدید تقسیم می شود : 

علائم و نشانه های زهرآگین شدن و سرعت تظاهر به آنها به عوامل زیر بستگی دارد :

1- اندازه مار                              2- محل , تعداد و عمق گزیدگی                 3- مقدار زهر تزریق شده             

4- حساسیت فردی نسبت به زهر             5- سن و وزن مصدوم                                6- سلامتی عمومی عضو

7- نوع و تعداد میکروارگانیسم موجود در حفره دهانی مار

در بررسی بیمار , ابتدا به دنبال اثرات دو دندان روی پوست مصدوم بگردید . البته ممکن است فقط یکی از دندان ها در پوست فرو رفته باشد .گاه نیز یکی از دندان های مار در حمله به هدف قبلی شکسته است . این نیز ممکن است که مار در مرحله پوست اندازی بوده , وبیشتر از دو دندان داشته باشد .

کمکهای اولیه

در ابتدا پس از ارزیابی محل حادثه و استفاده از لباس و کفش مناسب جهت جلوگیری از مارگزیدگی , مصدوم را از محل حادثه دور کنید . ( البته در صورت عدم وجود خطر ,  بی حرکت نگه داشتن مصدوم در اولیت قرار دارد ) .

اکثر گزیدگی ها در ناحیه دست و پاها اتفاق می افتد . بنابراین توصیه می شود ( در مورد مارهایی که سم آنها از طریق اختلال در عملکرد دستگاه عصبی عمل می کند , مانند مار کبری و مار مرجانی ) با استفاده از پارچه یا باندی که حدود 4 تا 5 سانتی متر عرض داشته باشد , بالا و پایین محل گزیدگی را ببندید , که البته این کار باید با رعایت اصول انجام شود . باند یا پارچه را طوری ببندید که یک انگشت براحتی از زیر آن عبور کند و مانع مصدود شدن خون سرخرگی نشود .

توجه :  در صورتی که محل گزش در نزدیکی مفاصل است , از قرار دادن نوار در دو سمت مفصل خودداری کنید و نوار مورد نظر را فقط در بالای زخم ( سمتی که به تنه مصدوم نزدیک تر است ) ببندید .

انتهای زخمی را پایین تر یا هم سطح قلب قرار دهید . زیور آلات , ساعت یا لباس های تنگ را از اندام گزیده شده خارج کنید .

استفاده از دستگاه پمپ مکنده ی مخصوص در 30 دقیقه اول مارگزیدگی توصیه می شود . در صورتی که پس از 5 تا 10 دقیقه بعد از گزیدگی به بیمار رسیدید , توسط ساکشن کردن می توانید 25-50% زهر را خارج کنید . در صورت در اختیار داشتن محلول آنتی سپتیک یا صابون سطح زخم را با آن شستشو دهید .

شکل بالا : دستگاه پمپ مکنده مخصوص

در نقطه گزیدگی و درست با همان عمقی که نیش مار فرو رفته است ( معمولاً خیلی سطحی و حدود 4 میلی متر ) یک برش خطی بدهید . هیچ گاه روی ناحیه را برش ضربدری ندهید زیرا این کار ریسک بریده شدن اعصاب و عروق خونی را افزایش می دهد .

زخم باید حدود 20 دقیقه ساکشن شود . در صورتی که نجات دهنده خود زخم بازی در دهان یا اطراف دهان داشته باشد , باید از این کار اجتناب نماید . مایع زخم که توسط ساکشن دهانی خارج می گردد , باید مرتباً دور ریخته شود . با این حال اگر احتملاً بلعیده شد , جای نگرانی نیست , زیرا زهر در معده بی اثر می شود .

در صورت امکان اطلاعات صحیحی در مورد شکل مار به دست آورید . هرگز به بیمار اجازه ندهید که راه برود .  مصدوم را سریعاً به مراکز درمانی منتقل کنید .

نکته : استفاده از کمپرس سرد در مار گزیدگی ممنوع است .

نکته :  سم بعضی از مارها ( مثل مارکبرا و مار مرجانی ) بر روی سیستم عصبی اثر می گذارد و با فلج کردن عضلات تنفسی باعث خفگی و مرگ فرد می گردد . ارایه ی کمک های اولیه مناسب , به ویژه انجام تنفس مصنوعی ( احیای قلبی – ریوی ) در نجات زندگی این افراد از اهمیت خاصی برخوردار است .

توجه : چون مارگزیدگی در هر کشور و ناحیه با مارهای خاص آن منطقه جغرافیایی اتفاق می افتد , برای اطلاع صحیح از انواع مارهای موجود در منطقه و نحوه ارایه ی کمک های اولیه بهتر است با مسئولین مربوطه مثل مقامات سازمانهای بهداشتی , سازمان دامپزشکی , سازمان مراتع و جنگلبانی و ... تماس بگیرید و اطلاعات لازم را از آنها جویا شوید .

توجه داشته باشید که بهترین کمک در این مواقع رساندن مصدوم به مراکز درمانی می باشد .

سوختگی ناشی از اشعه

 توسط دو نوع اشعه سوختگی ایجاد می گردد: 1ـ اشعه خورشید                2ـ تشعشات اتمی

در مورد تشعشات اتمی ابتدا محافظت خود امدادگر از خطر تشعشات و ثانیا رفع آلودگی مصدوم و درصورت امکان ارائه کمکهای اولیه سوختگی با حرارت مد نظر قرار می گیرد و در مرحله آخر انتقال مصدوم به مرکز درمانی انجام می پذیرد. اطلاعات بیشتر را در قسمت دفاع اتمی و امدادرسانی در دفاع اتمی دنبال کنید.

تذکرات:

1ـ روش برآورد عمق و وسعت و وخامت سوختگی را به خوبی فراگیرید.

2ـ در مورد سوختگی های وخیم کمک های اولیه را سریعا انجام و مصدوم را در اسرع وقت به مرکز درمانی انتقال دهید.

3- اگر لباس به محل زخم چسبیده است لباس های اطراف زخم را بریده و از بدن خارج کنید ولی به محل زخم دست نزنید.

4ـ هرگز برای سرد کردن محل از یخ استفاده نکنید.

5ـ به آب مصرفی جهت افزایش سرمای آن نمک اضافه نکنید.

6ـ کمک های اولیه در مورد سوختگی های شدید باید سریعا انجام گیرند.

7ـ نارسائی تنفسی و شوک احتمالی را سریعا کنترل نمائید(بخصوص در سوختگی ها بوسیله برق).

8ـ در سوختگی با مواد شیمیائی استفاده از ماده خنثی کننده هیچ امتیازی به شستشوی با آب فراوان ندارد.لذا ازاستفاده از آنها خودداری گردد و حتما از آب تمیز استفاده کنید.

سوختگی با جریان برق

 این نوع سوختگی دارای عمق زیادی است و به بافت های داخل بدن صدمه می زند.

اقدامات امدادی در این نوع سوختگی عبارتند از:

حذف عامل سوختگی: توسط یک وسیله عایق مصدوم را از جریان برق جدا کنید.

ارزیابی بیمار: علائم حیاتی ، شوک و ... را کنترل وعمق و وسعت و وخامت سوختگی را بررسی کنید.

درمان سوختگی : محل ورود خروج برق را پانسمان و اقدامات امدادی شبیه سوختگی با حرارت را به عمل آورید. 

انتقال: مصدوم را در اسرع وقت به اولین مرکز درمانی منتقل کنید.

سوختگی با مواد شیمیائی

  از جدی ترین نوع سوختگی ها بوده که در سطح کم و عمق زیادتری بدن را دچار سوختگی می نماید.

حذف عامل سوختگی:لباس های آلوده را در آورده و محل را با آب فراوان شستشو دهید.

ارزیابی بیمار:علائم حیاتی ، شوک و ... را کنترل وعمق و وسعت و وخامت سوختگی را بررسی کنید.

درمان سوختگی : درمان این نوع سوختگی عبارت از شستشوی موضع با آب فراوان حداقل بمدت 20 تا 30 دقیقه و سپس اقدامات درمانی باید همانند سوختگی با حرارت بعمل آید.

انتقال مصدوم: مصدوم را در صورت امکان به اولین مرکز درمانی منتقل کنید.

تذکر: در صورت آلوده شدن چشم با مواد شیمیایی بهترین کار شستشو با آب فراوان است.دقت کنید تا در موقع شستشو آب مصرف شده از جانب بیرونی چشم خارج شود تا چشم مقابل را آلوده نکند.در صورت وجود جسم خارجی در چشم با نوک دستمال تمیز آن را به آرامی خارج کنید بعد از شستشوی چشم را با گاز استریل پانسمان و مصدوم را منتقل کنید.